DESTEKTEN YOKSUN KALMA TAZMİNATI NEDİR?


A) KONUYA GENEL BAKIŞ

Destekten yoksun kalma tazminatı talep edilebilmesi için öncelikle hukuki anlamda bir zarar kavramının oluşumundan bahsedebilmek gerekmektedir. Zararın hukuka aykırı bir eylem neticesinde oluşmuş olması gerekir. Burada önem arz eden husus zarar kavramının tanımı ve sınırlarıdır. Oluşan zararı “malvarlığı eksilmesi” olarak değerlendirip hukuka aykırı eylem öncesi ile sonrası arasındaki fark olarak tazmin edilmesi düşüncesi gerek hayatın güncel akışıyla gerekse yasanın anlam ve amacıyla bağdaşmamaktadır.

Zarar kavramı bu anlamda parasal bir değerlendirmeyi içinde barındırmakla birlikte bedenen veya zihnen bir yetinin veya gücün eksilmesi ya da tamamen kaybolmasıdır.

Ölümün gerçekleştiği durumlarda zararın ölen kişinin yakınlarında netice bulduğu açıktır. Yakınlar mirasçı olanlar ve mirasçı olmayanlar olarak ikiye ayrılmaktadır. Bu anlamda destekten yoksunluk mirasçılıkla sınırlı değildir. Ölen kişinin yakınlarının ölenin bedenen ve zihnen kendilerine sağladığı destekten yoksun kalması tazminatın oluşmasına yol açacaktır. Bu destekten anlaşılması gereken yalnızca parasal manadaki desteği değil, gerçekleştirdiği bakım ve gözetim, yardım ve hizmet de olmalıdır.

B) ÖLENİN YAKINLARININ MADDİ TAZMİNAT İSTEKLERİ

1-Ölüm Nedeniyle Tazminat İsteklerinin Hukuksal Niteliği

Yaralanmalı olaylarda zarar görenin kişinin kendisi olacağı açık olmakla birlikte ölüm nedeniyle tazminat isteği kişinin kendisi tarafından talep edilemeyeceği için yakınları tarafından istenmektedir. Başka bir deyişle zarar gören varlığı ortadan kalkan ölen kişi değil yakınlarıdır.

Ölen kişinin yakınlarının uğramış olduğu zarar yitirilen bir can ve bunun bıraktığı manevi hissiyat değildir. Söz konusu yitirilen canın ekonomik olarak kişinin yakınlarında oluşturduğu eksilme veya bütünüyle ortadan kalkmasıdır. Bu anlamda istenebilecek olan tazminat ölen kişinin parasal desteğinin kaybına yöneliktir. Tazminatın istenebilmesi için ölen kişinin yakınlarına parasal bir destek sağlıyor olması şarttır. Bu nedenle ölen kişinin maddi bir kazancı yoksa yakınlarının tazminat talep edebilmesi mümkün değildir. Ayrıca ölen kişinin maddi kazancı olmakla birlikte yakınlarının buna gereksinimi bulunmuyorsa tazminat talebi mümkün değildir.

2-Yasal Dayanak

Borçlar Kanunu 45/2.maddesine göre: “Ölüm sonucu başka kimseler ölenin yardımından yoksun kalmışlarsa, onların bu zararlarını ödemek gerekir.”Madde metninde geçen “yardım” sözcüğünün bir çeviri hatası olduğu, İsviçre Borçlar Kanunu’nunda “destek” kavramının yer aldığı, buna göre maddenin “Ölüm yüzünden başka kimseler desteklerini yitirmişlerse bu zarar için de tazminat vermek gerekir” biçiminde düzeltilmesi gerektiği bilim çevrelerince saptanmış ve açıklanmış; böylece ölüm nedeniyle tazminat isteklerinin adı “destekten yoksunluk tazminatı” olmuştur.

Yargıtay kararlarında “destekten yoksun kalma tazminatı” şöyle tanımlanmıştır:
“Ölüm nedeniyle B.K.45. maddesine dayanan destekten yoksun kalma tazminatı, yoksun kalanlarla ölenin yaşayabileceği olası süre içinde, ölenin çalışıp kazanabileceği süredeki kazanç tutarından davacılara ayırıp ilerde yapabileceği yardım tutarının peşin ve toptan ödenmesidir.” (4.HD. 30.05.1965, 11420-488)

3-Destek Kavramı

Destek kavramının en temelde “düzenlilik” ve “süreklilik” olmak üzere iki şartı bulunmaktadır. Destek, ölenin yakınlarına ve yakınlık düzeyinde ilişkisi bulunan kişilere düzenli ve sürekli olarak yardım etmesiyle veya ilerde yardım etmesinin yüksek ihtimalle söz konusu olduğu durumdur. Söz konusu yardım çeşitli şekillerde gerçekleşebilir. En temelde para verilerek gerçekleşebileceği gibi  barınma ihtiyacının karşılanması, eğitim giderlerinin karşılanması, hizmet ederek veya gıda giyim gibi temel ihtiyaçlarının karşılanması ile de destek olunabilir.

Burada dikkat edilmesi gereken husus sürekli ve belli oranlarda düzenli olarak desteğin bulunması veya ileride destekte bulunacağı hususun anlaşılabilmesidir.

4-Ölenin Bakım ve Destek Sağlama Gücü

Bu konuda yapılan sınırlı ve kapsamı dar olan yorumlar bulunmaktadır. Ancak yasanın özü itibariyle destek kavramının manasını yalnızca parasal olarak ya da malvarlığı eksilmesi olarak görülmemelidir. Günlük yaşamda destek yalnızca parasal bir karşılık olarak karşımıza çıkmamaktadır. Örneğin; küçük bir çocuğun bile ufak tefek alışverişleri yapması belki de fiziken bunu yapamayacak durumda olan yakınına destek sağlamaktadır. Aynı zamanda insanlar düşünsel olarak da yakınlarına içine düştükleri zor durumdan kurtarmakta, hayatının akışını değiştirebilmektedir.

Tüm bu hususlar neticesinde destek kavramının bedensel ve düşünsel açıdan da değerlendirilmesi ve dar yorumlanmaması gerekmektedir.

5-Destekten Yoksunluk

Destekten yoksun kalma tazminatı istenebilmesi için yukarıda da belirttiğimiz gibi düzenli ve sürekli bir yardım olması, ölen kişinin öldüğü zaman zarfında bakım gücü olmasa bile ileride bakım gücüne kavuşacağı ve yakınlarına yardım edeceğinin anlaşılması gerekmektedir.

Destekten yoksunluk mirasçılıkla bağlantılı olmak zorunda değildir. Mirasçı olmayan yakın da bu tazminatı talep edebilir. Ayrıca mirastan ret, feragat gibi durumlarda da tazminat istenebilir.

Ölüm nedeniyle Sgk tarafından gelir bağlanmış olması veya ölenin yakınlarının maddi olarak iyi durumda olması da tazminat istenmesine engel değildir.

C) “YOKSUN KALINAN” NEDİR ?

1- Yoksun Kalınan Malvarlığı Değil Bedensel ve Düşünsel Destekliktir.

Yukarıda da izah etmeye çalıştığımız gibi hukuka aykırı eylem neticesinde ölenin yok olan desteği malvarlğı değil insan olarak bedensel ve düşünsel destekliğidir. Tazminatın hesaplanmasında ölenin sağlığında çalışarak elde ettiği veya yaşasaydı ileride sağlayacağı mesleki kazanç olmalıdır. Ölenin miras olarak bıraktığı malvarlığı ise bu hesaplamada tazminattan düşürülmemelidir. Çünkü yakınları bu hakkı hukuka aykırı eylem gerçekleşmese bile kazanacaktır. Ölenin yalnızca parasal olarak değil hizmet ederek de destek olabileceği göz önünde bulundurulmalıdır.

2- Ölenin Miras Geliri ile Yoksunluk Arasında Bağ Kurulmamalıdır.

Yukarıda da belirttiğimiz gibi miras geliri ile destekten yoksun kalma tazminatı arasında nedensellik bağı bulunmamakta ve birbirinden bağımsızdır. Bazı görüşlere göre miras geliri ile destekten yoksun kalmanın denkleştirilmesi hakkaniyetli olmamakta ve adeta haksız eylemi gerçekleştiren kişiyi ödüllendirmektedir. Miras kanundan doğan bir haktır bu hakkın bu şekilde sınırlandırılması hukuk duygusunu incitmektedir. Mirasçı zaten hukuka aykırı eylem gerçekleşmeydi bile ölüm ile bu hakka kavuşacaktır. Bu anlamda bu görüş gerçeklikten uzak ve hakkaniyetli değildir. Mirastan feragat veya ret durumları ise tazminat istenebilmesine engel teşkil etmemektedir.

D) DESTEKTEN YOKSUNLUKTA TAZMİNATIN ÖLÇÜSÜ NEDİR?

Destekten yoksun kalma tazminatının hesaplanmasında parasal olarak ölenin oluşturduğu ekonomik değerdir. Ölenin kazancı araştırılarak tazminat belirlenir.

1-Çalıştığı Sırada Ölen Kişinin Kazançları

Çalıştığı sırada ölen kişinin elde etmekte olduğu kazanç esas alınır. Ancak bu noktada gerçek kazancının araştırılması gerekir. Gelinen noktada iş hayatının içerisinde kişilerin gerçek kazançları resmi kayıtlarda gösterilmemektedir. Bağlı çalışan kişilerde maaş bordrosunda görünen kazançla gerçek kazanç arasında çoğu zaman fark bulunmaktadır. Bu sebeple maaş bordrosu incelenerek değil gerçek kazanç araştırılarak tazminat belirlenmelidir. Bağımsız çalışanlarda ise ticari defterler ve vergi bildirimlerindeki kayıtlar değil gerçek kazanç tazminatın belirlenmesinde esastır.

2-Henüz Çalışma Yaşamına Atılmamış veya İşi olmayan Kişilerin Kazançları

Ölen kişinin henüz küçük yaşta bir çocuk olması veya işi olmayan bir kişi olması durumunda tazminat asgari ücret üzerinden hesaplanmaktadır. Ancak yüksek okulda öğrenim görenler için ileride çalışacağı meslekteki kazancı araştırılarak hesap yapılmaktadır.

3- Hizmet ve Yardımın Görece Değeri

Genel itibariyle ev kadınlarının ve ileriki yaştakı kişilerin ev hizmetlerine bedensel katkıları olmaktadır. Bu kapsamdaki kişiler için görece bir değer belirlenmektedir. Uygulamada genellikle asgari ücret esas alınmaktadır.

4-Ölenin Beden ve Beyin Gücünden Yoksunluğun Ölçüsü

Ölenin bir işletme kapsamında beden ve beyin gücüyle katkı sağlamakta olması durumunda ilgili meslek kuruluşuna başvurularak bir değer belirlenmektedir.

5-Ölenin Bilgi ve Birikiminden Yararlanmanın Ölçüsü

Ölenin bir işletmeye tecrübeleri ve bilgileri kapsamında yol göstermesi söz konusu ise bunun karşılığı parasal değer ilgili meslek kuruluşu vasıtasıyla belirlenmektedir.

Comments are disabled.